Sulawesi; deel IV.

Gepubliceerd op 29 november 2007

Dat werd dan nog tot afsluiting Sulawesi.

Dankbaar ten opzichte van gids en chauffeur

De groep reizigers van de Ombak Putih ging toch naar Makassar, waarom dan niet gelijk van de gelegenheid gebruik maken en Sulawesi/ Celebes bezoeken. Met name dan het midden van dit bijzonder gevormde eiland: Tana Toraja, oftewel Torajaland, het bergachtige gebied waar de Toraja's vandaan komen; de Toraja's met hun prachtige huizen en rijstschuren. Deze huizen en rijstschuren zijn zo specifiek gemaakt dat U ze onmiddellijk van het plaatje zal herkennen.

De Toraja's zijn bekend om de nog zeer levendige, ondanks of mogelijk juist dankzij permissief missiewerk, restanten van hun animistische levensbeschouwing, aluk to dolo of gebruiken van de voorouders.
Allereerst de naam: Celebes werd het eiland door de Portugezen, welke in de 15e eeuw de eerste bezoekers/ bezetters waren, genoemd en zou afkomstig kunnen zijn van het Bugineese woord Si- Lebib, wat "meer eilanden" zou betekenen. Gezien de buitenissige vorm van het eiland zou het best kunnen dat men maar het zekere voor het onzekere nam in die tijd. In feite heeft men gelijk wanneer men aan meer eilanden denkt althans wanneer men naar de ontstaans geschiedenis van Sulawesi, wat op zich weer afkomstig zou zijn van Sula= eiland en Besi= ijzer, kijkt. ( Veel rode aarde= veel ijzer in de grond).

Bij het onderzoek van de ontstaansgeschiedenis van Sulawesi is het goed om te bedenken dat het in een heel bijzonder geologisch/ plaattektonisch gebied ligt. Hier komen samen, en dat wil wat zeggen als je bedenkt wat grote ijsschotsen die met elkaar samenkomen kunnen doen, drie stukken drijvende aardkorst, en wel de laatste tweehonderd miljoen jaar noordwaarts bewegende Australische plaat, de Westelijk bewegende Pacific plaat en de Zuid- Zuidoostelijk bewegende Eurasiatische plaat.
Men ontdekt bij het bestuderen van de diepe bodemstructuur, de diepe gesteente lagen, volkomen verschillende afkomst van deze gesteentes. In Oost Sulawesi Ophioliet, een basalt soort, bedekt door sediment uit de vroege diepzee en verder in het huidige Westen= de Zuid en de Noord arm, een vulkanische gordel. De rest= Centraal en Zuid- Oost Sulawesi, Banggai-Sula en Buton toont continentale fragmenten afkomstig van het Australische continent; vermoedelijk tijdens het Jura, 150 miljoen jaar geleden, afgedreven. De verklaring daarvoor is grotendeels geloofwaardig beschreven en redelijk algemeen aanvaard: http://en.wikibooks.org/wiki/The_Geology_of_Indonesia/Sulawesi#8.2._EASTERN_SULAWESI_OPHIOLITE_BELT;
Alsmede twee boeken: The ecology of the Indonesian Seas; alsmede: Sulawesi, Indonesie reisbibliotheek.

Zuid- Westelijk Sulawesi heeft tot 180 miljoen jaar geleden aan Borneo vast gezeten, dat op zich met Sumatra, Malakka, Birma en Zuid Tibet tot 200 miljoen jaar geleden, Mesozoicum begin, een onderdeel vormde van Gondwana samen met het latere Australische_ Nieuwguinea deel.
Ziet U het voor zich een grote pan dikke soep met een grote drijvende korst van aaneengesloten land dat onder invloed van opwellende magmastromen vanuit de diepten uit elkaar gedreven wordt.
Over Oost- Sulawesi is het volgende ontdekt: 90 miljoen, nog steeds Mesozoicum, jaar geleden raakt dan het Australie- Nieuw Guinea deel los van Antartica en beweegt met de snelheid van 10 cm per jaar naar het noorden; dat los raken van kan men herleiden uit gevonden micro- fossielen en paleomagnetische data in de betrokken gebieden. ( Paleomagnetisme: het aard magnetisch veld vertoont omkeringen waarbij noord zuid- pool wordt en andersom. Uitgestroomd vloeibaar, op zichzelf magnetische eigenschappen bezittende gesteente, dat zo heet is geworden dat het geen eigen magnetische eigenschappen meer heeft, neemt bij afkoeling de richting van het dan heersende magnetische veld aan en wanneer men dat op een lijst controlleert kan men data afleiden). Het laatste, die snelheid van uit elkaar bewegen, uit berekeningen van de nog steeds zich voltrekkende uit elkaar drijving van de twee gebieden door spreidings activiteit in de Zuid-Oost Indiaase Rug. ( Net als in de Mid- Atlantische rug komt hier voortdurende vloeibaar materiaal naar boven en dit duwt het vorige omhoog geduwde opzij waardoor een opzij plaatsing plaats vindt; Afrika en Amerika gaan uit elkaar). Van dit Australische- Nieuw Guinea deel raakt dan 15 miljoen jaar geleden het latere Oost Sulawesi los van Nieuw Guinea en de Molukken en "spoedt" zich naar het Westen en boort zich als een pijlpunt in het midden van de los van Borneo gekomen flap waarbij er ook nog een draaiing ontstaat onder invloed van allerlei drijvende ( letterlijk) krachten van botsende schollen.
Het noorden van Sulawesi zou dan door vulkanische activiteit uit de Oceaanbodem omhoog komen, vergelijk maar IJsland. Bij het loskomen van de flap van Borneo ontstaat de relatief ondiepe Straat van Makassar, welke mogelijk zelfs een landbrug heeft gevormd bij lage zeestanden.
Daarom zo een bizarre vorm van dit eiland, lijkt het ook nog op een orchidee?

Verder is het vooral een fraai eiland met veel groene heuvels, afgewisseld door veel rijstbouw velden en vooral ook, nauwelijks met buffels of grotere werktuigen te bewerken, veldjes op de vele hellingen.
Makassar, met zijn fort Rotterdam

als aandenken aan de VOC jaren, is een beetje aan mijn aandacht ontsnapt door een 24 urige aanval van Montezuma fever, zodat de hartelijke ontvangst en lunch door de lokale gids volledig aan mijn aandacht ontsnapt zijn; ook de urenlange autorit de volgende dag, 130 kilometer langs de kust en dan de bergen inschietend zegt de reisgids, naar Torajaland is grotendeels in horizontale positie doorgebracht. Uit overlevering heb ik begrepen dat het de moeite waard is, maar een ieder weet hoe zielig zieke mannen kunnen zijn.
Na de poortboog van Tana Toraja rijdt men via het marktdorpje Mebali een majestueus landschap binnen van omhoogschietende ( alweer) ruige, grijze, granieten gesteenten, wat een alliteratie, met blauwe bergen in de verte. Een scherp contrast vormend met het levendige groen van de vruchtbare, door regen gevoede terrassen en het roestige rood van de tropische laterietgrond. ( Lateriet is rode ijzeroxide en hydroxide maar ook aluminium hydroxide bevattende bodemlaag ontstaan door verval/ verwering van het eronder liggende gesteente; vooral in vochtige subtropische gebieden met goede drainage. Door eindeloze regens lossen de makkelijk oplosbare delen op en laat de moeilijk oplosbare achter, soms meters dikke lagen met slechts gering relief waardoor weinig erosie. Bauxiet is een aluminiumrijke lateriet variant.).
Torajaland is door dit kleurenspel maar vooral ook door de cultuur van de bewoners een bijzondere plek.
Allereerst de bijzondere huizen; bijzonder in vorm en bijzonder in de daarmee samenhangende betekenis. Men kent twee woorden voor huis en daarbij passend twee betekenissen: huis in het algemeen: Banua en huis van verwantschap of herkomst: Tongkonan, tongkon= zitten. De vorm van de Tongkonan huizen is vooral bijzonder door het enorme, oversized, zadeldak.

Het eerste Tongkonan was in de hemel gebouwd door Puang Matua, de Schepper, op vier palen met een dak van Indiaas textiel. Het is de navel van de universe, het centrum van de microcosmos waarin men leeft met zijn en haar ouders en voorouders. Het staat op het kruispunt van de noord- zuid en oost- west as, de voorkant naar het noorden gericht. De rijstschuren staan er tegen over, naar het zuiden gericht, de richting van de trouble en de ziektes. Aan de oostkant wordt de placenta na de bevalling begraven waardoor men eeuwig verbonden blijft met dit huis. Het huis bestaat uit drie niveauï¿½s: de zolderverdieping waar de regalia en de familie bezittingen bewaard worden, dan de woonlaag en daaronder de ruimte onder de vloer waar de levende have gehouden wordt. De boven-, midden- en onderwereld.
De buitenkant is versierd met schilderwerk en vooral veel houtsnijwerk, aan de voorkant in het midden is er, zeker bij belangrijke en/ of oudere huizen een grote opstapeling van horens

Na de begrafenis worden de horens voor het huis opgehangen

van buffels welke het leven hebben gelaten bij rituele slachtpartijen.
Een tongkonan heeft zijn eigen stenen graf, liang, en het lidmaatschap van een dergelijk huis geeft recht op bijzetting in zo een graf.

Na de Islamisering van vooral Zuid- Celebes in het begin van de 17e eeuw kwam de kerstening pas goed op gang na 1913, waarbij de door het Nederlandse bestuur ingestelde grenzen grotendeels werden gevolgd bij de verdeling van de dorpen en gemeenschappen welke door de zendelingen werden bezocht en ontstond er een verbod op allerlei "heidense" gebruiken. Men realiseerde zich spoedig dat de dood toch wel gepaard mocht gaan met een of andere rite. Zo ontstond er een schizoIde situatie tussen wat adat ( gewoonte) en wat aluk ( ritueel leven) was; hierdoor ontstond een verschuiving in de rituele cyclus en werden de begrafenissen belangrijker. Dit heeft zodanig vorm aangenomen dat heden ten dage dit geld en vooral veel zwijnen en runderen verslindende partijen zijn geworden.

Veel vee wordt geslacht bij plechtigheid

Deze begrafenis plechtigheden kunnen lange tijd worden uitgesteld om het des te grootser te organiseren doordat de overledenen onmiddellijk na het overlijden ingespoten wordt met een formaline oplossing zodat het tot wel een jaar bewaard kan worden. In die tijd wordt, zonodig, volop gespaard om veel genodigden te kunnen ontvangen en veel runderen, waarvan de horens de gevel van de huizen sieren, te kunnen nuttigen. Het sparen kan zo ten koste van alles gaan dat soms geen geld overblijft voor schoolbezoek of andere minder belangrijke activiteiten.

We hebben de eer gehad een dergelijke plechtigheid mee te mogen maken en het gaat inderdaad gepaard met de aanvoer van grote aantallen zwijnen en genodigden. De zwijnen laten bij deze meerdaagse viering in groten getale het leven, de genodigden minder.
Na de plechtigheid wordt de overledene bijgezet in het bij de tongkonan horende rotsgraf met vaak een gelijkend beeld op de balustrade voor het graf.

Ook een aantal van deze rotsgraf plaatsen hebben we kunnen bezoeken.
Deze grafplaatsen worden na de bijzetting slecht onderhouden. Het is als het ware alsof de restanten van het stoffelijk omhulsel van de overledene, nadat de geest plechtig uitgeleide is gedaan, geen grote waarde meer heeft voor de mensen met hun animistische levensbeschouwing.

Na de bijzetting is het stoffelijk omhulsel weinig belangrijk

Het hotel waar we verbleven in Marante was gebouwd met huizen in de Toraja stijl en we zouden zeer genoten hebben ware het niet dat het zo zielig voor de ontzettend aardige lokale mensen was dat wij de enige gasten waren. Het is onbegrijpelijk dat zo een prachtig, ongelooflijk goedkoop, heel interessant land zo te leiden heeft onder de onzekerheden van de moderne reisadviseurs.
Vanuit het hotel hebben we dagelijks met auto met chauffeur en gids tochten door de omgeving gemaakt.
Vanuit Marante naar het prachtige traditionele Toraja dorp Nanggala met een achttal fraaie huizen en er tegen over liggende rijstschuren, vervolgens doorlopend naar het er achter liggende rotsgraven gebied.
Vervolgens spoeden we ons naar het door de gids geregelde bezoek aan een grootse begrafenis plechtigheid, zeer eigen met veel slachten van beesten om al de bezoekers te voeden en de overledene te eren, na de voortreffelijke lunch op een prachtig plekje via een weg langs talloze rijstveldjes en nog meer rotsgraven richting Deri waarvandaan een wandeling heuvel af langs allerlei kleine nederzettingen met traditionele huizen tot Bori met zijn megalith graven.

De volgende dag naar de markt van Rantepao, met een uitgebreid vee en zwijn gedeelte. Het gaat er vrij hardhandig toe ( ook al zorgen de jonge jongens

vaak heel zorgzaam voor hun rund) en men kan duidelijk zien dat het vorm en inhoud krijgen van een partij voor de dieren hier nog geen actuele onderdeel is van het probleem denken.
Na de markt een bezoek aan de fraaie voorouder poppen van Lemo bij de rotsgraven en de baby- boomgraven, de ï¿½iang piaï¿½ bij Sukan, Sangalla in de nangkaboom,

voor kinderen zonder tanden. De vader brengt het lijkje naar de boom, de moeder mag, om de band met het overleden kind te verbreken, niet mee. Pas na drie dagen; hoe verzin je het.
Vervolgens wordt er nog een bezoek aan een weeshuis in naar ik dacht Lemo,

maar het kan ook een ander dorpje zijn geweest, waar een Indonesische pastor zich het lot heeft aangetrokken van een dertig tal weeskinderen en naast voeding, kleding en scholing ook zorgt voor muzieklessen. Heel ontroerend allemaal en vanuit Nederland gesteund door de Stichting HSS, Het Schone Streven.

Wij denken dat dit Indonesiï¿½ waar we nu op een aantal totaal verschillende plaatsen zijn geweest meer dan een voortreffelijke vakantie bestemming is en raden het een ieder van ganser harte aan.