Verder Japan verkennen, een bezoek aan oa Nagasaki

Gepubliceerd op 29 september 2009

Bezoek aan een der vier hoofdeilanden van Japan: Kyushu; alweer, vorige week ook al. Dat komt door die rare Hollanders die er niet voor terug schrokken mede christenen om zeep te helpen, wanneer dat door niet christenen gewenst werd. Die christenen waren dan wel katholieken, zoals de zeevaarders uit Portugal die 50 jaar voordat de Hollanders actief werden al de wereld zeeën aan het verkennen waren en tegelijkertijd hun religie verspreidden.

De Portugezen, in de persoon van Francisco Xavier, reeds van 1549- 1552, kwamen vanaf 1571 met een groot aantal Jezuïeten priesters en stichtten een honderdtal kerken in Nagasaki en het zuidelijke deel van Kyushu en, nog omvangrijker van invloed, deze Portugezen zorgden voor de aanvoer van allerlei handelswaar die in Europa weer, op zeer lucratieve wijze, door onder andere de Hollanders werd doorgevoerd.
Deze handel werd nu door Koning Philips II van Spanje, die door het missen van mannelijke opvolgers in Portugal ook heerser in Portugal was geworden, naar aanleiding van de 80 jarige oorlog tussen een van zijn landen en de Hollanders vanaf 1590 verboden zodat onze voorouders genoodzaakt werden zelf op zoek naar deze bronnen van rijkdom te gaan. Met succes en blijkbaar een heel andere instelling.

Vooral de Portugezen met hun zendingsdrift, westerse kennis en vooral ook medische wetenschap, wat heet: kruidengeneeskunde, en culturele invloeden maakten veel indruk en hun aanwezigheid werd steeds meer als een bedreiging ervaren zodat er een massale slachtpartij volgde, aangevoerd door de Shogun.

De Hollanders waren veel minder missie cq zieltjes winnend actief en nadat al eerder in 1600 de Liefde min of meer overlevend was gestrand in Japan, overblijvend van een vloot van vijf schepen, werd het vanaf 1609, na de aankomst van de Griffioen en de Rode Leeuw met Pijlen, mogelijk officieel handel te drijven vanuit Hirado, verder noordelijk van Nagasaki, maar nog steeds op hetzelfde eiland Kyushu, gelegen. Om dat te vieren was er vierhonderd jaar later een bezoek georganiseerd door een forse Nederlandse vertegenwoordiging: ambassadeur, CG en toevallig hiermee samen vallend een delegatie van de Zeeuwse Provinciale Staten.

De vliegbestemming vanuit Osaka was deze keer Nagasaki. Nagasaki de stad die tijdens WO II door het wolkendek boven doelwit nummer 2, Kokura, nu: Kitakyushu geheten, drie dagen na Hiroshima, wegens de aanwezigheid van een groot Mitsubishi industrieel complex voor wapenfabricage om 11.02 op 9 augustus 1945 getroffen werd door een 7 kg plutonium bom; op dat moment was er even een opening in de ook hier hangende bewolking.
De gevolgen waren desastreus met de 70.000 onmiddellijk gevallen slachtoffers, met nog eens het zelfde aantal, minstens, erna.
Het verbazende is hoe weinig er te zien is van de destructie van de stad. Hoe weinig zichtbare littekens er zijn van deze oorlogsdaad. De stad is geheel volgens het bekende naoorlogse Japanse model opgebouwd. Veel beton, zeker niet mooi, druk en behalve in het museum en het Peace park weinig restanten van deze hele zwarte bladzijde uit de menselijke geschiedenis. Vooral een intellectueel streven naar pacifisme, inwendig, uiterlijk niet zichtbaar is het resultaat.

Nagasaki heeft ook nog een andere verleden, veel ouder, samen met Nederland of liever Holland en zijn, in 1602 opgerichte, VOC.

De Hollanders waren in 1640 Hirado, waar een factorij werd gebouwd, daarover later, uitgeschopt en mochten op het eilandje Dejima wonen, handeldrijven en met hun kennis, vooral medisch, nuttig zijn voor de locals. Eenmaal per jaar een bezoek aan Edo, waar de keizer verbleef. Een reis grotendeels over land die drie maanden duurde. Tijdens het officiële bezoek door Margriet aan burgemeester Taue van Nagasaki en het Ginko hoofdkwartier kon ik het Atoombommuseum bekijken. Dit is indrukwekkend, genuanceerd; de beelden net zo afschuwelijk als die van Dresden, Londen of Rotterdam. Het benadrukt nog weer eens van welke historie Japan deel uit maakt.

's Middags werd een aantal lezingen en discussies over de Japans- Nederlandse betrekkingen vanaf 1600 bijgewoond in het CultuurHistorisch museum van Nagasaki. Hierbij werd vooral duidelijk hoeveel relatie er ontstond tussen Holland en Japan, hoe veel Holland en het Hollands de wetenschap van die tijd beïnvloedde, hoe ook later bv. de studie van de chemische wetenschap door Nederlanders werd opgezet, door Gratama; hoe Siebold, geboren in Beieren maar in dienst van de VOC als medicus weldoenend en genezend aanwezig was en voor educatie zorgde van locals. Voor zijn hulp liet hij zich zelden betalen maar vroeg geschenken, praktische locale gebruiksvoorwerpen, en legde zodoende een grote verzameling aan die de basis vormde van het latere Museum van Volkenkunde in Leiden, in het oude Academische ziekenhuis Leiden gevestigd, en het Sieboldhuis aan het Rapenburg, waar hij zelf gewoond had.

We brachten nog een bezoek aan de oude begraafplaats met een twintigtal graven van 1655 en daarna, daarvoor mochten de Nederlanders niet begraven worden en kregen een zeemansgraf. Door zijn ligging achter een heuvelrug was het tegen de directe impact, net als een groter zuidelijk deel van de stad, van de atoombom beschermd gebleven. Interessante graven van mensen in dienst van de VOC en overleden door ziekte of ouderdom, grafstenen zijn deels gerestaureerd deels in slechte toestand en nauwelijks meer leesbaar.

Vervolgens een daadwerkelijk bezoek aan het 300 meter van de huidige zee gelegen eilandje Dejima, 120x 75 meter groot, vanaf 1641 gehuurd van 5 locale families, waar sinds 2000, nadat het in 1922 al een historical site was geworden en men daar al in 1953 begonnen was met restauratie, druk gebouwd is aan een replica van de nederzetting met een 23 tal grotere en kleinere gebouwen.

Decima anno 2010, ingebouwd, niet aan zee

Dit geeft een duidelijke indruk hoe het eilandje qua indeling was. Men woonde er met 20 Hollanders, waaronder het opperhoofd dat voor een jaar werd benoemd, zonder vrouwen, wel locale bezoekers en Japanse officials, zogenoemde "dwarskijkers", locale spionnen. Er wordt een getal van 200 genoemd. Dit zijn dan poortwachters, er waren twee poorten, nachtwachten en opziener (otona) met zo een vijftig ondergeschikten en voorts locale kooplieden voor de bevoorrading en catering en een 150 tsūji ("vertalers"). Al deze ingezetenen moesten door de VOC betaald worden. Ondanks al deze kosten bleek Dejima zeer winstgevend. 50% was geen uitzondering. Men handelde er aanvankelijk vooral in zijde, katoen en materia medica uit China en India, maar de import van suiker werd later zeer belangrijk. Ook huiden van herten (?) en haaienhuiden kwamen vanuit Taiwan naar Japan, alsmede boeken, wetenschappelijke instrumenten en snuisterijen uit Europa, met als exportartikelen Japans koper, zilver, kamfer, porselein, lakwerk en zelfs rijst. Dit tezamen met de persoonlijke handel van de VOC beambten zorgde ervoor dat een 10.000 tal buitenlandse boeken over verschillende wetenschappelijke onderwerpen van het eind van de 18 tot vroeg in de 19e eeuw aan Japan werden verkocht. Hiermee ontstond de basis voor de Rangaku, de Nederland studie. (Bron van al deze gegevens van Wikipedia: Dejima).

Hoe het leven er daadwerkelijk geweest is kan men alleen maar raden; afgesloten van de omgeving, men mocht niet van het eiland, behalve dan de medicus, die speciale toestemming hiervoor kreeg van de Shogun; geen vrouwen, behalve publieke, de zgn. keesjes ( van Geisha= mooie vrouw of courtisane), later mochten een aantal Oranda-yuki, langer blijven. Of er wel met locals getrouwd werd is nog niet duidelijk, dat moet ik nog uitzoeken; wat er met de kinderen die uit die bezoeken voortkwamen gebeurde is ook nog een onderwerp van speurwerk.
Na eeuwen afgesloten te zijn geweest bleek deze opening naar de rest van de wereld goed voor veel nieuws en wel: according to Wikipedia

Badminton, a sport that originated in India, was introduced by the Dutch during the 18th century and is mentioned in the "Sayings of the Dutch."
Billiards were introduced in Japan on Dejima in 1794 and are mentioned as "Ball throwing table"
Beer seems to have been introduced as imports during the period of isolation. The Dutch governor Doeff made his own beer in Nagasaki, following the disruption of trade during the Napoleonic wars. Local production of beer would start in Japan in 1880.
Clover was introduced in Japan by the Dutch as packing material for fragile cargo. The Japanese called it "White packing herb" (シロツメクサ), in reference to its white flowers.
Coffee was introduced in Japan by the Dutch under the name Moka. Siebold refers to Japanese coffee amateurs in Nagasaki around 1823.
Piano. Japan's oldest piano was introduced by Siebold in 1823 and later given to a tradesperson in the name of Kumatani (熊谷). The piano is today on display in the Kumatani Museum (萩市の熊谷美術館).
Paint, used for ships, was introduced by the Dutch. The original Dutch name (Pek) was also adopted in Japanese (Penki/ペンキ).
Cabbage and tomatoes were introduced in the 17th century by the Dutch.
Chocolate was introduced between 1789 and 1801 and is mentioned as a drink in the pleasure houses of Maruyama.

Een verstrekkende beïnvloeding vanuit Holland, veel verder dan ik me ooit gerealiseerd of geleerd heb.

Langzaam werd deze invloed van de VOC hier en in de rest van Azië minder, zeker tegen het einde van de 18e eeuw, door toename van de mondigheid der lokale bevolkingen, de 4e Engelse oorlog ( 1780- 1784) en corruptie binnen de VOC zelf, zodat deze eerste naamloze vennootschap ter wereld vanaf 1784 staatssteun ontving van de Republiek der Nederlanden en in 1796 ( 1795 begin van Franse overheersing van de Nederlanden) zelfs werd overgenomen door de Nederlandse Republiek en opgeheven in 1800. Later werden de handels activiteiten in 1824 door Koning Willem I in de Nederlandse Handels Maatschappij ondergebracht.
Na de zwarte kanonboot diplomatie van de USA in 1854, waarvoor reeds gewaarschuwd was door de Hollanders ( Koning Willem II stuurde hier berichten over met de gezant mee naar Edo, in de zin dat er een toenemende pressie zou komen om openingen te maken naar de rest van de wereld) ontstond er behoefte aan een Marine opleidingsinstituut. Dit werd vorm en inhoud gegeven door de Hollanders en het werd verrijkt met een door Koning Willem III geschonken voor Japan eerste stoomschip de Kankoh Maru, de vroegere Soembing uit Nederlands Indië dat via de Nederlandsche Handel-Maatschappij aan Japan verstrekt werd als voorloper op de order voor meer schepen. Deze Kanko Maru werd als trainingsschip gebruikt voor de Japanse Marine en werd in 1857 naar Edo overgebracht met een eigen Japanse bemanning om daar als trainingsschip te blijven tot 1876. Een replica uit 1987 vaart nu bij Huis ten Bosch met toeristen rond. Kankoh-maru is also the name of a Japanese spaceship project for space tourism. Hiermede kwam een eind aan ons bezoek aan Nagasaki.

Vervolgens zijn we naar Hirado vertrokken. De plaats waar het eigenlijk allemaal begon. Deels via de snelweg, die inderdaad snel verkeer mogelijk maakt in dit gebied. Er staat wel 50km als advies snelheid maar daar houdt niemand zich aan.
Ter zijde, voor de toekomstige Japan-gangers, valt nog te vermelden dat de andere wegen in dit overbevolkte land vaak een ramp zijn, ze gaan meestal door de plaatsen, met altijd snelheidsbeperkingen die zelden of nooit gehaald worden omdat het verkeer nog langzamer rijdt. Daar moet men bij zijn planning van reizen door Japan zeker rekening mee houden, korte afstanden kunnen veel tijd kosten, 40km per uur gemiddeld is geen uitzondering. Bovendien is het vrij snel donker, 36 graden NB betekent snelle zonsondergangen, net als in Sydney en relatief vroeg donker, in september: 18.30.
We zien zelf niet zo veel van het landschap. Na 1 1/2 uur rijden is Hirado bereikbaar via een hoge, San Francisco type, hangbrug, ietsje kleiner over een fraaie baai.

Leuk diner en relaxte wandeling na afloop door dit mini plaatsje. Hirado werd de eerste handelspost plaats waar vanuit de Hollanders handel dreven, aanvankelijk vanuit een vrij klein gebouw maar later omstreeks 1639 vanuit een enorme zogenaamde factorij.

Het op de gevel vermelde jaartal, 1639, werd spoedig de aanleiding om de dreiging van de Hollanders als te groot te ervaren, samen met de andere christenen die ook nog de neiging hadden een andere wereldlijke leider, de paus, als de hoogste te beschouwen ( er was toenemend onrust en verzet van deze bekeerlingen en het gebouw was zeker vergeleken met de andere gebouwen en zelfs het kasteel van de lokale heerser wel erg fors en stevig). De Shogun vond het tijd worden iets te ondernemen met als gevolg dat in 1641 de handelsrelatie geheel ten onder dreigde te gaan.
Er kwam voor de buitenlanders de opdracht de eigen huizen in brand te steken en tot verbazing van de locals deden de Nederlanders dat -als enigen- zonder morren en wachtten vervolgens de heerser vriendelijk op bij de rokende puinhoop van hun onderkomen met de vraag hoe ze nu de naderende winter door moesten komen. Daarom waren zij de enigen die mochten blijven. Ook een rol speelde dat de Nederlanders zonder morren meehielpen in de strijd van de Shogun tegen de Japanse Christenen, zonder twijfel omdat het hier om katholieken ging. Er golden echter strikte beperkingen: De Nederlanders moesten op Dejima gaan wonen, en hun contacten met de Japanners werden tot het noodzakelijke beperkt.
De factorij uit 1639, gevelsteen, wordt nu voor heel veel geld, want het moet volgens de moderne normen aardbevingsbestendig zijn, herbouwd.

Deze herbouw precies op de oude plek waar de lostrap na bijna 400 jaar er tegenover aan de kade nog op zijn plaats ligt en de oorspronkelijke Hollandse muur, die het Hollandse gebied afscheidde van de rest, nog intact is.

oude aanlandingsplaats van VOC in Hirado

Ook hier in het Hirado cultureel centrum uiteenzettingen en toespraken naar aanleiding van de vierhonderd jaar relatie tussen Holland en Japan.

Vervolgens terug naar Nagasaki airport voor het ophalen van de huurauto om, helaas net tijdens een Japanse vakantie week, het eiland Kyushu verder te verkennen. Na een stukje snelweg afgebogen naar het centrum van het schiereiland Shimbara waar de plaats Unzen gelegen is met duidelijke vulkanische, geothermische en explosieve activiteit, in 1990 voor het laatst, vanuit de klokbel vormige Mount Fugen= Fugen- dake.

De plaats zelf doet voor diegenen die in New Zeeland geweest zijn: Quirijn en Marleen, Jurriaan en ikzelf, denken aan Roturua op het Noordereiland met zijn stomende gaten in de modderige grond.

In het hotel zijn heerlijke unzen, warm water baden, met zwavel en buiten is er een fraaie natuur met goede wandelingen via, daar moeten we maar alvast aan wennen, steile hellingen. Het laatste stuk met nog beter uitzicht op de Fugen- dake laten we vanwege die erge steilte maar schieten, de knieën willen dat niet meer echt en we hebben al fors gelopen. Wel fraai.

De volgende dag gaan wij naar het voor 2,5 miljard Euro aangelegde Huis ten Bosch complex, waarvoor de Japanner Yoshikuni Kamichika, die Nederland had bezocht en zeer onder de indruk was van ons landje en een booster zocht om het gebied voor toeristen aantrekkelijker te maken, meer dan 6 kilometer kanalen liet graven, en meer dan 400.000 bomen en 300.000 bloemen liet planten. Ook liet hij replica's van beroemde Nederlandse gebouwen bouwen. Om deze gebouwen zo echt mogelijk te laten lijken, werden de bakstenen uit Nederland geïmporteerd.

Het resultaat is een thema park met voldoende eetgelegenheid voor al de hongerige bezoekers, voor 99% Japanners, en voorts attracties met speciale effecten zoals een Great Voyage Theatre, met beelden die Imax effecten opleveren, het Mysterious Escher met een drie D ervaring en een Horizon adventure met een tsunami sensatie met 800 tons water. De gebouwen, de Dom op 2/3 van de ware grootte, maar ook het kasteel Nijenrode en veel Hollandse grachtjes, Korenbeursen, Gouda stadhuis en natuurlijk Huis ten Bosch zelf is heel bijzonder zo midden in Japan. In Huis ten Bosch kan men en passant de grootste wandschildering ter wereld, 1200 vierkante meter, zien, gemaakt door Rob Scholte, die terwijl hij bezig was tijdens een korte onderbreking in Amsterdam zijn twee onderbenen kwijt raakt bij een al of niet voor hem bestemde bomaanslag.

Naam van de mede door hem gemaakte schildering: Apres nous le Deluge. Tevens was er op dit moment de expositie van een 125 meter lang geborduurd wandkleed door Zeeuwen gemaakt en recent hier opgehangen.

Goede hotel faciliteiten.

Kortom, er is voldoende te beleven. Het enige is, ga niet reizen wanneer Japanners ook vakantie hebben, daarvoor is het snelwegen net te klein en is men op de nationale routes te veel afhankelijk van 2 baans wegen met langzaam rijdend verkeer.