Vervolg Red Centre

Gepubliceerd op 11 oktober 2007

Om te beginnen een stukje over de toch wel heel boeiende lange geschiedenis van het Australische continent dat qua uiterlijk met zijn nauwelijks hoge bergen, een heel oud, verweerd beeld geeft. Het blijkt een van de plaatsen op aarde waar de oudste gesteentes gevonden worden, dan praten we over meer dan 2,5 miljard jaar oud ( MYA). Hierbij wordt ervan uit gegaan dat de aarde ongeveer 3,5- 4 miljard jaar geleden ontstond.
Bij het afkoelen en vaster worden ontstonden, zoals U wel kent uit die Franse uiensoep met brood erin, van die drijvende stukken, de zogenoemde kratons. Van het latere continent Australië waren dat er drie, nu nog terug te vinden en te dateren, stukken van Zuid- en West Australië ( Pilbara, Yilgarn en Gawler uit het Archaïcum), welke op hun beurt, 1,3- 1,1 miljard jaar geleden door het driften op de onderliggende vloeibare massa bij elkaar kwamen en met andere drijvende delen van de latere andere continenten het supercontinent Rodina vormden.
Dit kan je aantonen met onderzoek van de wijze waarop mineralen met magnetische eigenschappen zijn gerangschikt in de gevonden gesteentes, paleomagnetisme, alsmede bij jongere dateringen en het inmiddels ontstaan zijn van levensvormen door het vinden van fossielen.
Bijvoorbeeld in de rotsen afkomstig uit het Pilbara Craton in West Australië kan je fossielen van deze vroegste leefvormen, de cyanobacterieëen, vinden en de levende overblijfselen hiervan zijn aan te treffen. Ik heb ze beschreven in een eerder verhaal: Stromatolieten, www.edmondruitenberg.nl/nieuws/38.
Deze uitwijding over de geschiedenis van het continent is op deze plaats van belang omdat bij dat samenkomen van de drijvende oerdelen van Australië in het midden een laag gelegen gebied, het zogenaamde “Centralian Superbasin”, werd gevormd en dat is het gebied dat we op deze reis bezoeken.

Nog even verder want ik wil de achtergronden van het gebied met Uluru

en Kata Tjuta

begrijpelijker maken: Rodina werd tussen 830 en 745 MYA, gedurende het Neo-Proterozoicum, het laatste tijdvak van het Precambrium, opgebroken en de klomp bevattende Australië werd samen met het latere Zuid Amerika, Afrika en India omstreeks 500MYA Gondwana. En passant is nog aardig om te weten dat dit niet Oost- West, maar Noord- Zuid lag. Deze versmelting zorgde voor gigantische krachten die voor “plooingen” van de bovenlaag zorgden, zeker gedurende het Paleozoïcum, tussen 550 en 530; zo vond de vorming van onder andere de Petermann Ranges plaats tijdens de er naar genoemde Petermann orogeny= bergvorming. Deze ranges waren relatief zacht van structuur en werden fors geërodeerd gedurende het erop volgende eind Neoproterozoicum en het Cambrium, dus 500- 450 MYA, waarbij zeer veel grove keien, gravel en zand naar het “noorden” werden afgevoerd om als conglomeraten neergelegd te worden in het deel van de Superbasin dat afgescheiden zijnde door de orogenie van de Petermann Ranges, het Amadeus basin werd deels als lake heden ten dage zowel op Google earth als in werkelijkheid als wit zoutmeer te zien is.

Deze conglomeraten werden nu de basis voor Uluru, vooral zandsteen en wel een speciaal soort: Arkose, en Kata Tjuta, grof kei materiaal ingebed in zand. Zie later.
Het Arkose is een zandsteen dat door verwering en erosie ( waarbij er geologisch verschil is tussen erosie, wat het verplaatsen van grond is, op zich ook weer te classificeren, modder en gesteente door fysische krachten als wind, water of ijs neerwaarts of dalwaarts onder invloed van zwaartekracht of door levende organismen) en verwering (waarbij geen beweging betrokken is) is gedeponeerd; het bevat minstens 25% Feldspar, wat weer een nut heeft bij de datering en ook in de keramische industrie wordt gebruikt, voorts bevat het calciet wat handig is voor de cementering.
Australië vormt dan nog steeds een deel van Gondwana en in het laat neoproterozoicum en later in het paleozoicum, 450- 330 MYA vond de Alice Springs orogeny plaats. Het bleef nog steeds warm; er was een grote langzaam ondieper worden binnenzee welke een zeestraat werd, de Larapinta seaway, over de huidige Simplon desert, maar deze trok zich terug, onder andere, doordat de aardkorst door de erosie aan gewicht verloor ( bergen werden fors afgesleten en het erosie materiaal werd afgevoerd naar de randen en in de diepzee gedeponeerd, waarbij samen met vulkanische activiteit aan deze randen onder andere Oost Australië werd gevormd met grote delen van New South Wales dat pas veel later dan de rest van Australie gevormd werd) en hoger kwam drijven.
De Alice Springs Orogeny zorgde voor de vorming van grote bergranges in centraal Australië tussen 450 en 300 MYA. Hierbij werden dikke lagen, kilometers, van binnenzee sediment en metamorfisch en stollings gesteente uit het Proterozoicum opgestuwd en ontstonden ketens met de hoogte van de huidige Rocky Mountains. Deze ketens werden op hun beurt weer fors afgesleten door erosie zodat nu nog alleen de Mac Donnell Ranges en vergelijkbare lage restanten te zien zijn.
Een zelfde soort proces zag je in de USA waar kilometers hoge vlaktes werden afgesleten of ingesleten waarbij onder andere de Grand Canyon ontstond, maar ook Canyon de Chelly en Zion National Park.

Tot zover een kort overzicht van wat zich, volgens de meest gangbare opvattingen de afgelopen 3.500.000.000= 3,5 miljard jaar heeft afgespeelt op een deel van dit continent.

Vanuit Kings Canyon werd het nu een makkie. Asfalt wegen

, wat een luxe na die golfplaten. Dat betekent ook sneller opschieten en meer auto’s, wel tien tot vijftien per uur. Wel benzine tanken want dat is nog niet zo dik gespreid, bovendien 30% duurder dan in Sydney. We volgen de Luritja Road tot aan de kruising met de Laseter Highway, dan rechtsaf richting Curtin Springs, Ayers Rocks ( ze hebben de naam nog niet overal aangepast ook al is dat, sedert 1985, al wettelijk geregeld, in Uluru) en Yulara.
Voor Curtin Springs is een parkeer terrein waar vandaan men uitzicht heeft op een uit het zeer vlakke landschap oprijzende tafelberg

, ongeveer 140 kilometer van Uluru. Dat kan toch niet denk je dan, zo hoog is die Rock toch niet, gauw rekenen, 150 km, en zichtbaar, dan moet hij veel hoger zijn dan die 350 meter.
We blijken niet de enige te zijn die dit overkomt, het is de Mount Connor en ligt prachtig in een lijn met Uluru en Katja Tjuta maar heeft een volstrekt andere ontstaans geschiedenis; het heeft het aspect van een tafelberg, het is ouder, nl 750 miljoen jaar en bestaat uit nog steeds horizontaal liggende lagen sediment omgevormd tot zandsteen door smeltwater van een gletsjer neergelegd, uit een tijd dat grote delen van Australië onder een dikke laag ijs lag. Het wordt een Mesa genoemd en is in werkelijkheid komvormig

. Uluru en Kata Tjuta zijn uit sedimenten vanuit de zuidelijk gelegen bergen aangevoerd door woeste rivier stromen onstaan en zijn door omhoog stuwing boven de omgeving verschenen, waarbij zijzelf en de omgeving nog weer deels zijn weg gehaald door erosie.
Kata Tjuta

ligt dan weer veel dichter bij de oorspronkelijke bron van het sediment daar het uit grote keien van graniet, gneiss en basalt bestaat met vele stukken met een doorsnede van 0,3- 0,5m doorsnede

welke als puinwaaier door sterke stroming is afgezet, alluviale fans, terwijl Uluru uit veel fijner materiaal met een hoog gehalte aan Feldspar, het reeds genoemde Arkose, bestaat.
Terwijl we naar de Mount Connor keken bleek er aan de andere kant van de weg een pad te leiden naar een zandduin, ondanks de hitte wordt bedacht dat ze in de middle of nowhere, zelfs in Australië, niet zomaar een zandpad maken dat ook maar opgeklommen en dat werd beloond met het zicht op het Amadeus lake

, een groot zoutmeer, dat 14 miljoen jaar geleden een verswater meer was, uitmondend in de Finke rivier; heden is het een indrukwekkend, uit de ruimte met zijn 500km goed waar te nemen, topografische verschijning, met een totaal oppervlak van 1750km², het aanvoergebied van het meer is ongeveer honderduizend km².

Nu, toen kwam Curtin Springs, midden tussen Uluru en Alice Springs, in de droge woestijn met, behalve op 120km Uluru, binnen honderden kilometers geen bewoonde plek althans aan deze asfalt weg gelegen en daar is een restaurant en een benzine pomp en een camping waar je gratis mag staan, stelt ook niets voor want honderd meter mag je ook gratis staan. Er is dus een restaurant en je denkt laten we daar eens lekker gaan lunchen, na het vroege ontbijt vanwege de wandeling in Kings Canyon en de tocht hierheen is het twee uur in de middag, sorry het is inmiddels twee minuten over twee. Wat blijkt: de keuken sluit om twee uur en we maken geen uitzonderingen, GEEEEEN UITZONDERINGENNNNNN, BEGRIJPTTTT U!!!!!, wat een hufterigheid. Bij de benzine juf kan je met enige moeite nog een kleffe sandwich, zonder sand en zij is nog net geen witch, bemachtigen, maar op hospitality gebied scoren ze hier het absolute dieptepunt. Een gewaarschuwd mens telt voor twee. We hebben gezien de afgelegde dirt roads natuurlijk wel noodvoorraden bij ons, maar dat doet er nu even niet toe.

Vol goede moed gaan we blijd, er is meer voor nodig om ons op deze prachtige reis echt het plezier te ontnemen, naar Uluru. WelL, dat is alles wat je er al die jaren al van gezien hebt. Indrukwekkend, uniek, rood, glad, hoog.

Er is buiten het nationaal park een eco vriendelijk vakantiedorp gebouwd nadat de toeristisch ontwikkelingen de aboriginele bevolking te veel parten ging spelen; een gezamenlijke beheerscommissie heeft nu het toezicht. Alcohol blijft voor de Yulara community een zodanig probleem dat deze is drooggelegd, hetgeen betekent dat je als gast van het vakantie dorp alleen maar drank kan kopen wanneer je de kamersleutel kan laten zien; blank of niet, per slot mag er niet gediscrimineerd worden, je moet een sleutel hebben.

Nog even verder over het ontstaan van Uluru:
De geologen hadden dus bedacht dat er een sedimentsdepot als een waaier vanuit de Petermanns ranges was neergedaald en een dikke laag had gevormd op de onderliggende veel oudere, Proterozoïcum, rotsen en zelfs daarna nog met zee was bedekt. Dan tijdens de Alice Springs orogeny, 400- 300 MYA wordt de boel samengedrukt, tot 20% minder oppervlak waarbij de laag wordt omhooggedrukt waarbij het patroon van het eronder liggende oude gesteente invloed heeft op de wijze waarop het omhoog komt. Uluru ligt dan helemaal aan de rand en wordt als een tong omhoog geduwd, vandaar de vertikale laagstructuur die je nu nog kan waarnemen; de omgeving en de punt van de tong wordt weg geëerodeerd en er blijft een monoliet over met onder de grond, als bij een ijsberg, nog 9/10 van het oorspronkelijke materiaal, voor zover niet weg.
Kata Tjuta

: wordt als een massief blok omhooggeduwd en geërodeerd waar afzonderlijke, onder de grond met elkaar verbonden, boolders over blijven met een heel grove structuur.

Het bijzondere van deze omgeving is dat de monolieten er elke keer weer anders uitzien. Zonsondergang is vooral mooi vanwege de kleurveranderingen op de rots; je staat met je rug naar de zon op de aparte kijkplaatsen en moet even wennen aan het feit dat je niet naar de zons- ondergang of opkomst kijkt, al is dat ook heel mooi, maar naar de berg. Wanneer je aan de ander kant van de berg gaat staan is de lucht wel heel mooi maar de berg is te donker.

De wandeling rondom Uluru van twee en half – drie uur, heeft als enige waarde dat je kan zeggen dat je dat gedaan hebt, het is een volkomen zinloze bezigheid. Zeker doordat talloze plekken dichterbij de rots steeds weer afgebakend zijn omdat het zogenaamde heilige plekken van de abo’s zijn. Met zo weinig inwoners met die afkomst wel heel veel heilige plekken. Wel zie je wat lokale erosie.

De wandeling van drie uur bij Kata Tjuta

is zwaarder maar meer de moeite waard door de afwisseling

van het landschap, vogels, planten en de rotsstructuren.