Theeceremonie
Gepubliceerd op 22 april 2010
Er lijkt in Japan ook altijd een link met het Zen priesterschap aanwezig. De grote thee meesters van met name de drie beroemde families/ scholen/ stromingen hebben een priester opleiding gevolgd en zijn priester.
Deze drie stromingen zijn afstammelingen van de 16e eeuwse Sen no Rikyū en vormen de San- Senke, san is drie, ke is huis of familie, de drie families afkomstig van Meester Senke.
De verschillen tussen de scholen, de Omote-senke, de Ura-senke en de Mushakōji-senke, bestaan vooral, bij deze door strakke regels en etiquettes zo gekenmerkte ceremonie, uit kleine stilistische verschillen. Zo wordt bijvoorbeeld bij het opkloppen met een bamboe kwast, om meer smaak los te maken, bij de Omotensenkes dit minder gedaan, waardoor hij minder schuimt en daardoor minder bitter is; ook gebruikt men er een donkere bamboe thee whisker in tegenstelling tot de onbehandelde exemplaren van de Urasenkes.
Het lijkt mij het leukst om aan de hand van een door ons zelf meegemaakte theeceremonie het geheel te bespreken.
Wij zijn uitgenodigd door de Urasenke familie voor het bijwonen van een theeceremonie in de eerste week van het nieuwe jaar. In die week blijken er volgens betrouwbare bronnen nog een 3000 gasten te worden uitgenodigd, al of niet tegen betaling. De dag dat wij uitgenodigd zijn blijken er een kleine 300, voornamelijk mannen, gekomen te zijn, welke op verschillende tijdstippen in kleinere groepjes ontvangen worden en enige tijd in een wachtruimte bij het huis in Kyoto mogen vertoeven. Hier zijn allerlei attributen van grote ouderdom tentoongesteld.
Er worden begroetingen uitgewisseld met enkele bekenden, maar verder wordt er nauwelijks gesproken, er heerst een serene rust. Men staat of zit rustig op de vloer, de schoenen zijn allang uitgetrokken.
Na enige tijd worden kleine groepjes naar het complexe huis aan de overkant van het straatje geleid, door een prachtige tuin in het centrum van Kyoto gelegen.
Dan begint de ceremonie:
Een verhaal in vloeiend Japans vormt de inleiding waarna de master himself de bereiding aanvangt. Eerst het ceremonieel reinigen van de nodige gebruiksvoorwerpen, de theekom ( vaak van bijzonder vrij ruw asymmetrisch of niet keurig gevormd, schoonheid door de imperfectie) de op een scheerkwast lijkende whisk= kwast en een smal bamboe lepeltje, de chashaku. Hierna worden ze op zeer strak voorgeschreven plaatsen neergezet. De precieze betekenis hiervan heb ik nog niet kunnen doorgronden maar het wordt met zeer grote ernst, als ware het een religieuze actie, gedaan.
Uit de container, chaki, wordt de theepoeder geschept volgens een vergelijkbaar strak ritueel met vaste volgorde van bewegingen en handelingen en het op het reeds brandende houtskool vuur verhitte water wordt toegevoegd waarna het mengsel opgeklopt wordt met de bamboe kwast.
De eregasten krijgen deze thee aangeboden, wij, de 47 anderen, minder hoog gekwalificeerden krijgen een zoet gerecht, wagashi,
Deze thee gemaakt van de verpoederde topblaadjes van de Camelia sinensis, var. Sinensis welke zeer snel na de pluk wordt gedroogd met behulp van stoom zodat er nauwelijks oxidatie en daardoor afbraak van chlorophyl en vorming van de smaakrijkere tannines plaats vindt. Toch blijven er nog voldoende catechines, ook polyphenolen en behorend tot de groep der tannines, over om een bittere smaak te veroorzaken met alle anti- oxidant eigenschappen zo kenmerkend voor groene thee; dat hebben we intussen wel al geleerd.
Er wordt veel gebogen bij deze ceremonie, er heerst ook weer een serene rust; op zachte toon wordt er eventueel geconverseerd, maar het is vooral een ingetogen sociale activiteit die alles bij elkaar een 45- 60 minuten duurt.
Hierna verlaat men de thee ceremonie ruimte en wordt ontvangen in een andere kamer waar een lichte lunch wordt geserveerd.
Het opvallende is dat er nauwelijks zichtbaar genetwerkt wordt, zoals wij dat kennen. Het lijkt vooral dat het uitgenodigd zijn of het er aanwezig zijn geweest hier van belang is naast het nuttige van het bijwonen van een serene ceremonie in een druk bestaan.
Bij dit soort ceremonies wordt vaak gebruik gemaakt van kommen van grote antieke waarde, onvervangbaar, handgemaakt. Ze zijn regelmatig vervaardigd door zogenaamde Living National Treasures, vergelijkbaar met de "maîtres d'art" in Frankrijk. Deze eretitel bestaat pas sedert 1950 in Japan dus zullen veel van de producten nog niet antiek genoemd kunnen worden, maar de prijzen zijn er niet minder om.
De betekenis van de theeceremonie is in de loop der tijden veranderd van een vredespijp roken achtige ceremonie, later een raadspel naar de soort thee tot een terugtrekken uit de buitenwereld en het vinden van rust bij een toename van de esthetische waarde. Het opvallende is ook het ontbreken van lux uitziende attributen of aardewerk. Er is een nadruk op eenvoud. De genoemde theekoppen zien er vaak rustiek, eenvoudig en zeker niet geperfectioneerd van vorm en kleur uit. Wanneer je daar verder over leest lijkt dat vooral te horen bij het wabi/ sabi begrip, het benadrukken van de schoonheid van nederigheid, simplicity en eenvoud passend bij de Zen cultuur. Het leuke is dat je hierdoor nauwelijks afgeleid wordt in denken en het empty mind concept alle kans krijgt.
De Japanners noemen zich niet religieus maar hun cultuur is doortrokken met een veel breder scala dan alleen religie afhankelijke filosofieën en gedragingen, met de nadruk op Shinto tijdens het leven en Buddha bij begin en eind. Hiermee samenhangend, en dan vooral het Zen- Buddhisme, is de theeceremonie tot een kunst verheven en interessant om mee te maken. Passend bij het grote vlak met een kleine tekening waarbij/ waardoor de zo lege ruimte ook betekenis krijgt, of de simpele toon welke omarmt wordt door stilte. Ja, het is een interessante cultuur!